Unitatis Redintegratio – Sắc lệnh về Hiệp Nhất

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis Redintegratio #1:
“Mặc dầu bằng những cách thức khác nhau, nhưng hầu như tất cả đều mong ước một Giáo Hội duy nhất và hữu hình của Thiên Chúa, một Giáo Hội thực sự phổ quát và được sai đến cho toàn thế giới, để thế giới trở về với Tin Mừng và nhờ đó được cứu rỗi để làm vinh danh Thiên Chúa.”[1]

Ngay từ mở đầu Sắc lệnh về Hiệp nhất, Vaticanô II dạy rằng hầu hết mọi người đều mong ước một Giáo Hội thực sự phổ quát, có sứ mệnh là chuyển đổi thế giới về Tin Mừng. Giáo Hội thực sự phổ quát mà sứ mệnh là hoán cải thế giới về với Phúc Âm là Giáo Hội nào? Đó là Giáo Hội Công Giáo, tất nhiên, mà chỉ mỗi nó là Hội Thánh chân thật của Chúa Giêsu. Thế thì Vaticanô II đang nói về điều gì? Tại sao Vaticanô II dạy rằng hầu như tất cả mọi người mong ước một Giáo Hội thực sự phổ quát của Chúa Kitô trong khi chúng ta đã có? Câu trả lời là Vaticanô II dạy mọi người phải mong ước một Giáo Hội Công Giáo thực sự vì nó chưa tồn tại! Với những ai nghi ngờ rằng Vaticanô II đã ở đây phủ nhận sự tồn tại của Giáo Hội Công Giáo, chúng tôi sẽ trích dẫn giải thích của chính Gioan Phaolô II về đoạn văn trên.

Gioan Phaolô II, Bài giảng, ngày 5 tháng 12 năm 1996, nói về việc cầu nguyện cùng những người không Công Giáo: “Khi chúng ta cầu nguyện cùng nhau, chúng ta làm như vậy với ước muốn ‘có thể có một Giáo Hội duy nhất và hữu hình của Thiên Chúa, một Giáo Hội thực sự phổ quát và được sai đến cho toàn thế giới, để thế giới trở về với Tin Mừng và nhờ đó được cứu rỗi để làm vinh danh Thiên Chúa’ (Unitatis Redintegratio, 1.).”

Ở đây ta thấy rằng Gioan Phaolô II tự xác nhận rằng mong ước về một Giáo Hội hữu hình của Chúa Kitô là một mong ước từ cả hai phía - Công Giáo và không Công Giáo, nghĩa là trong Sắc lệnh về Hiệp nhất (mà Gioan Phaolô II trích dẫn), Vaticanô II đã thực sự mong ước về một Giáo Hội duy nhất và phổ quát của Chúa Kitô. Vaticanô II vì thế phủ nhận rằng Giáo Hội Công Giáo chính là Giáo Hội duy nhất và phổ quát của Chúa Kitô.

Unitatis Redintegratio cũng khẳng định rằng tất cả những ai được rửa tội và tuyên xưng là “Kitô hữu” đều trong hiệp thông với Giáo Hội và có quyền mang danh Kitô hữu, trong khi không đề cập đến bất cứ điều gì về sự thiết yếu phải cải sang đức tin Công Giáo để được cứu rỗi.

Vaticanô II, Unitatis Redintegratio #3: “Thật vậy, những người nào tin vào Chúa Kitô và đã lãnh nhận bí tích Thánh Tẩy thành sự, vẫn hiệp thông cách nào đó với Giáo Hội Công Giáo cho dù không được trọn vẹn. Chắc chắn những khác biệt dưới nhiều cấp độ giữa họ và Giáo Hội Công Giáo trong lãnh vục giáo thuyết, có khi trong vấn đề kỷ luật hay liên quan đến cơ cấu tổ chức, làm cho việc hiệp thông trọn vẹn trong Giáo Hội gặp nhiều trở ngại, đôi khi lại là những trở ngại lớn lao mà phong trào Đại Kết đang cố gắng vượt qua. Nhưng dù sao đi nữa, bởi đã được công chính hoá nhờ đức tin khi lãnh nhận bí tích Thánh tẩy, họ đã được tháp nhập vào Chúa Kitô và vì thếcó quyền mang danh Kitô hữu và đáng được con cái của Giáo Hội Công Giáo nhìn nhận là anh em trong Chúa.”[2]

Chú ý Vaticanô II dạy rằng thành viên các giáo phái Tin lành và ly giáo vẫn trong hiệp thông với Giáo Hội Công Giáo (mặc dù một phần), và là anh em của cùng một Giáo Hội, với quyền mang tên Kitô hữu. Giáo Hội Công Giáo, ngược lại, dạy rằng họ ở bên ngoài hiệp thông Giáo Hội và dị biệt với các tín hữu. Điều này trực tiếp đối nghịch với giáo huấn của Vaticanô II:

Trích dẫn sau là từ một bài báo xuất hiện trong một ấn phẩm lưu hành rộng rãi và được chấp thuận hoàn toàn bởi phái Vaticanô II, St. Anthony Mesenger. Ta có thể thấy cách ấn phẩm “được phê duyệt” này hiểu về giáo huấn trong Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II như thế nào.

Renee M. Lareau, “Vaticanô II cho thế hệ X,” St. Anthony Messenger, tháng 11 năm 2005, trang 25: “Unitatis Redintegratio (Sắc lệnh về Hiệp nhất) và Nostra Aetate (Tuyên ngôn về Liên lạc của Giáo Hội với các tôn giáo ngoài Kitô giáo) cho thấy những thay đổi rõ rệt trong thái độ của Giáo Hội đối với các tôn giáo khác. Đến từ một tổ chức từng tự cô lập đã luôn nhấn mạnh rằng không có ơn cứu độ bên ngoài Giáo Hội và rằng Giáo Hội Công Giáo chính là Hội Thánh thực sự của Chúa Kitô, tính khai phóng đặc trưng trong những giáo huấn này quả thật là ấn tượng. Unitatis Redintegratio khẳng định rằng Giáo Hội bao gồm tất cả các Kitô hữu mà không giới hạn chỉ riêng trong Giáo Hội Công Giáo, trong khi Nostra Aetate thừa nhận rằng chân lý và sự thánh thiện của các tôn giáo ngoài Kitô giáo là thành quả của cùng một Thiên Chúa chân thật.”[4]

Phải chăng Renee đang hiểu lầm Vaticanô II? Không, chúng tôi đã chứng minh rằng Unitatis Redintegratio thực sự dạy chính điều này. Chúng ta sẽ cùng thấy rằng sắc lệnh trên phủ nhận Giáo Hội là trọn vẹn Công Giáo và khẳng định rằng các giáo phái nói trên cũng dẫn đến ơn cứu rỗi.

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio (#4):
“Tuy nhiên, sự chia rẽ giữa các Kitô hữu ngăn cản Giáo Hội thể hiện đầy đủ đặc tính Công Giáo nơi những người con, tuy đã thuộc về Giáo Hội nhờ bí tích Thánh Tẩy, nhưng lại ly tán khỏi sự hiệp thông trọn vẹn với Giáo Hội. Hơn nữa, đôi khi với chính Giáo Hội, việc diễn tả đầy đủ tính cách công giáo dưới mọi khía cạnh trong đời sống thực tế cũng trở thành khó khăn hơn.”[5]

Ở đây, mục #4 của cùng Sắc lệnh về Hiệp nhất, Vaticanô II phủ nhận rằng Hội Thánh Đức Kitô là hoàn toàn công giáo! Những ai tin điều này thậm chí không thể tuyên xưng Kinh Tin Kính: “Tôi tin có Hội Thánh hằng có [catholicam, hay công giáo] ở khắp thế này.” Bạn sẽ phải nói, “Tôi tin có Hội Thánh không hoàn toàn hằng có ở khắp thế này.” Nhưng tại sao Vaticanô II lại đề ra một lạc giáo lố bịch đến vậy? Có một lý do. Từ công giáo nghĩa là “phổ quát,” khắp mọi nơi, hằng có mọi đời. Như chúng ta đã thấy, Vaticanô II bác bỏ rằng Giáo Hội Công Giáo là giáo hội phổ quát của Đức Kitô bằng việc dạy rằng hầu như tất cả mọi người đều mong ước về một giáo hội phổ quát, như thể nó không tồn tại.

“Hồng y” Ratzinger, Dominus Iesus #17, chấp thuận bởi Nguỵ giáo hoàng Gioan Phaolô II, ngày 6 tháng 8 năm 2000: “Do đó, Hội Thánh của Chúa Kitô cũng tồn tại và hoạt động trong các Giáo Hội này, mặc dù họ thiếu sự hiệp thông trọn vẹn với Giáo Hội Công Giáo vì họ không chấp nhận giáo lý Quyền tối thượng của Công Giáo, mà theo ý muốn của Thiên Chúa, Giám mục Rôma độc lập sở hữu và áp buộc lên toàn bộ Giáo Hội.”[6]

Tôn giáo Vaticanô II cho rằng Hội Thánh Đức Kitô rộng lớn hơn Giáo Hội Công Giáo. Bởi Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II phủ nhận rằng Giáo Hội Công Giáo là Giáo Hội phổ quát của Đức Kitô bằng việc mong ước một Giáo Hội như vậy đi vào tồn tại, hệ quả logic là Vaticanô II dạy rằng “Giáo Hội” (tức Giáo Hội Công Giáo phổ quát) không thể diễn tả tính công giáo/phổ quát trọn vẹn được do “sự chia rẽ giữa các Kitô hữu.” Nói cách khác, theo giáo huấn rất minh bạch của Vaticanô II, sự phân chia giữa vô vàng giáo phái Tin lành, các giáo phái ly giáo Đông Phương và Giáo Hội Công Giáo ngăn chặn Giáo Hội phổ quát (mà trong đó tất cả chúng ta là thành viên theo Vaticanô II) khỏi việc diễn tả tính công giáo (phổ quát) thật sự.

Tất cả những điều trên là một xác nhận chắc chắn rằng Vaticanô II dạy các giáo phái lạc giáo và ly giáo cùng góp phần tạo nên Hội Thánh Đức Kitô. Từ ngữ của Vaticanô II về tính phổ quát của Hội Thánh Đức Kitô bị suy yếu bởi sự chia rẽ giữa các giáo phái sẽ không có ý nghĩa trừ phi nó cho rằng những giáo phái này cũng là một phần Hội Thánh Đức Kitô. Với điều đó được giải thích, chúng tôi sẽ trích dẫn giáo huấn từ Giáo Hoàng Clêmentê VI và Giáo Hoàng Lêô XIII để phản bác lạc thuyết tồi tệ này của Vaticanô II.

Như chúng ta thấy, khi kẻ lạc giáo rời khỏi Giáo Hội Công Giáo, chúng không phá vỡ tính phổ quát hay công giáo của Hội Thánh. Họ chỉ đơn giản là rời khỏi Giáo Hội. Nhưng điều đó không đúng trong Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II:

Michael J. Daley, “16 Văn kiện của Công đồng ,” St Anthony Messenger, tháng 11 năm 2005, trang 15:
“Sắc lệnh về Hiệp nhất (Unitatis Redintegratio) mong muốn phục hồi sự đoàn kết, không chỉ đơn giản là quy hồi về Rôma, bởi tất cả các Kitô hữu. Nó thừa nhận cả hai bên đều phải chịu trách nhiệm cho sự chia rẽ trong lịch sử và đưa ra hướng dẫn cho các hoạt động đại kết.”[9]

Theo nhà chú giải này, Vaticanô II dạy rằng người Tin lành và ly giáo không có lỗi vì đã rời khỏi Giáo Hội Công Giáo; cả hai bên đều có lỗi. Phải chăng Daley đang hiểu lầm Vaticanô II? Không, Vaticanô II thực sự dạy điều trên bởi tuyên bố đáng kinh ngạc này:

Chúng ta đi đến #3 Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II:

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio #3:
“Hơn nữa, giữa các yếu tố và gia sản nhờ đó Giáo Hội đã được xây dựng và tác sinh, có một số điều, thậm chí rất nhiều và là những điều thật cao quý, có thể nằm ngoài phạm vi hữu hình của Giáo Hội Công Giáo như Lời Chúa trong Sách Thánh, đời sống ân sủng, đức tin, cậy, mếnh, các ơn ban của Chúa Thánh Thần trong tâm hồn, và những yếu tố hữu hình khác nữa.”[10]

Ở đây chúng ta khám phá thêm lạc giáo trong #3 Sắc lệnh về Hiệp nhất. Vaticanô II khẳng định rằng “đời sống ân sủng” (ơn thánh hoá/công chính hoá) tồn tại bên ngoài phạm vi hữu hình của Giáo Hội Công Giáo. Điều này trái nghịch hoàn toàn với giáo huấn long trọng của Giáo Hoàng Bônifaciô VIII trong sắc chỉ Unam Sanctam.

Vaticanô II mâu thuẫn với tín điều không có ơn tha tội bên ngoài Giáo Hội Công Giáo bằng việc khẳng định rằng một người có thể có đời sống ân sủng (gồm cả ơn tha tội) bên ngoài Giáo Hội Công Giáo. Còn có nhiều lạc giáo nữa trong cùng phần đó của Sắc lệnh về Hiệp nhất. Vaticanô II thẳng thừng khẳng định rằng những cộng đồng nó đang miêu tả là phương tiện mang lại ơn cứu độ.

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio (#3):
“Do đó, các Giáo Hội và các Cộng Đồng ly khai ấy vẫn không hoàn toàn mất đi ý nghĩa và giá trị trong mầu nhiệm cứu rỗi, dù chúng ta tin rằng nơi họ vẫn còn một số điều khiếm khuyết. Thật vậy, Thánh Thân của Chúa Kitô vẫn dùng họ như những khí cụ mang lại ơn cứu rỗi, nhờ vào năng lực xuất phát từ chính sự sung mãn của ân sủng và chân lý đã được trao ban cho Giáo Hội Công Giáo.”[12]

Đây là một trong những lạc thuyết tồi tệ nhất của Vaticanô II. Nó cấu thành việc chối bỏ tín điều Không có Ơn cứu độ Bên ngoài Giáo Hội Công Giáo.

Trong Sắc lệnh về Hiệp nhất Vaticanô II cũng dạy rằng người ngoại đạo làm chứng cho Chúa Kitô bằng việc đổ máu. Đoạn sau đây ngụ ý rằng có các vị thánh và thánh tử đạo cho Đức Kitô trong các Giáo Hội phi Công Giáo, đó là lạc giáo.

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio #4:
“Ngoài ra, người Công Giáo phải vui mừng nhìn nhận và tôn trọng những giá trị thực sự mang tính cách Kitô giáo, phát xuất từ cùng một gia sản chung, được tìm thấy nơi các anh em đã ly tán khỏi chúng ta. Nhìn nhận những ơn phúc dồi dào và sức mạnh của Đức Kitô đang tác động trong đời sống của những kẻ đang làm chứng về Người, đôi khi đến phải đổ máu.”[15]

Dựa trên lời dạy trên, Gioan Phaolô II lặp lại và phát triển lạc giáo này nhiều lần.

Gioan Phaolô II, Ut Unum Sint (#1), ngày 25 tháng 5, 1995:
“Sự chứng thực can đảm của vô vàng thánh tử đạo trong thế kỷ của chúng ta, bao gồm các tín hữu của Giáo Hội và Cộng Đồng Giáo Hội không trong hiệp thông đầy đủ với Giáo Hội Công Giáo, mang đến sức sống mới cho lời kêu gọi của Công đồng và nhắc nhở chúng ta về bổn phận của mình trong việc lắng nghe và thi hành lời khuyên nhủ.”[16]

Gioan Phaolô II, Ut Unum Sint (#84), ngày 25 tháng 5 năm 1995:
“Mặc dù theo một cách vô hình, sự hiệp thông giữa các Cộng đồng của chúng ta, ngay cả khi vẫn chưa hoàn chỉnh, được xây dựng thật sự và vững chắc trên sự hiệp thông trọn vẹn của các thánh – những người, kết thúc cuộc đời trung thành với ân sủng, đang trong hiệp thông với Đức Kitô trong vinh quang. Những vị thánh này đến từ tất cả các Giáo Hội và Giáo Đoàn đã trao cho họ lối vào sự hiệp thông của ơn cứu độ.”[17]

Hội Thánh Công Giáo giáo huấn tín lý rằng bên ngoài Giáo Hội không có thánh tử đạo Kitô hữu.

Trong Sắc lệnh về Hiệp nhất, Vaticanô II cũng dạy rằng những kẻ lạc giáo và ly giáo Đông Phương giúp Giáo Hội phát triển.

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio (#13-15):
“Giờ đây, chúng ta hướng nhìn đến hai loại hình chia rẽ chính làm tổn hại chiếc áo liền một tấm của Đức Kitô. Loại hình thứ nhất đã xảy ra tại Đông Phương, hoặc vì phản đối những định tín các Công đồng Êphêxô và Chalcedon, hoặc sau này vì cắt đứt hiệp thông Giáo Hội giữa các Giáo Chủ Đông Phương và Toà Thánh Rôma… Mọi người đều biết các Kitô hữu Đông Phương rất mến mộ cử hành phụng vụ thánh… Như vậy, nhờ việc cử hành Thánh Thể trong từng Giáo Hội địa phương, Giáo Hội Thiên Chúa được xây dựng và tăng trưởng, và việc đồng tế đã thể hiện rõ sự thông hiệp giữa các Giáo Hội.”[20]

Giáo Hội Công Giáo dạy rằng lạc giáo đồ là quyền lực Tử thần.

Giáo Hoàng Vigiliô, Công đồng Constantinopolis II, 553:
“Những vấn đề này đã được xem xét với sự chính xác triệt để, chúng ta luôn nhớ những gì đã được hứa về Giáo Hội thánh thiện và Đấng đã từng nói quyền lực tử thần sẽ không thắng nổi (mà chúng ta hiểu là đầu môi chót lưỡi chết người của những kẻ lạc giáo)... và vì vậy chúng ta tính sổ cùng với ma quỷ, cha đẻ những lời nói dối, miệng lưỡi thoả sức của những kẻ lạc giáo và các ấn phẩm lạc giáo của họ, cùng với chính những kẻ lạc giáo ngoan cố giữ lạc thuyết của mình đến chết.”[21]

Giáo Hoàng Thánh Lêô IX, In terra pax hominibus, Ngày 2 tháng 9 năm 1053, tới các “Giáo Phụ” Đông Chính Thống Giáo, Michael Cerularius, Chương 7:
“Giáo Hội thánh thiện được xây trên một tảng đá, đó là Chúa Kitô, và trên Phêrô hay Cephas, con trai của Gioan mà trước đó được gọi là Simôn, bởi vì quyền lực tử thần, đó là, những cuộc tranh cãi của lạc giáo đồ dẫn sự kiêu ngạo đến diệt vong, sẽ không thắng nổi.”[22]

Một lạc giáo khác giữ vị trí nổi bật trong Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II là việc liên tục thể hiện sự tôn trọng với các thành viên các tôn giáo ngoài Công Giáo.

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio #3:
“Rồi trong các thời đại kế tiếp, lại nảy sinh nhiều phân rẽ trầm trọng hơn và nhiều Cộng đồng lớn đã tách ra khỏi sự hiệp thông trọn vẹn với Giáo Hội Công Giáo, đôi khi do sai lỗi của những người ở cả hai bên. Tuy nhiên, ngày nay, những người được sinh ra và tiếp nhận niềm tin vào Chúa Kitô trong các Cộng đồng ấy không thể bị kết tội chia rẽ và Giáo Hội Công Giáo vẫn kính trọng, yêu thương họ như anh em.”[23]

Giáo Hội Công Giáo không nhìn nhận thành viên các tôn giáo phi Công Giáo với sự kính trọng. Giáo Hội lao lực và hy vọng về sự chuyển đổi của họ, nhưng lên án và chúc dữ như là thành viên các giáo phái lạc giáo những ai chối bỏ giáo huấn Công Giáo:

Giáo Hoàng Innôcentê III, Công đồng Latêranô IV, 1215, Hiến chế 3, Về người Lạc giáo:
“Ta phạt vạ tuyệt thông và chúc dữ tất cả các lạc thuyết tự nâng bản thân lên chống lại Đức tin thánh thiện, chính thống và Công Giáo mà ta đã giải thích như trên. Ta lên án tất cả những kẻ lạc giáo, dưới bất kỳ tên nào. Chúng nó thật có khuôn mặt khác nhau nhưng đuôi đều dín liền nhau như sự tương đồng trong niềm kiêu hãnh.”[24]

Giáo Hoàng Pêlagiô II, Tông Dụ (1) Quod ad dilectionem, 585:
“Tuy nhiên, nếu bất cứ ai đề nghị hoặc tin hoặc liều lĩnh giảng dạy trái với đức tin này, hãy cho kẻ đó biết rằng hắn ta bị lên án và bị chúc dữ theo ý kiến của cùng các Giáo Phụ.”[25]

Công đồng Constantinople I, 381, Giáo luật 1:
“Tất cả các lạc thuyết đều bị chúc dữ mà đặc biệt là lạc phái Eunomio hay phái tương dị, lạc thuyết của Ario hay Eudoxius, của bán-Ario hay Phái phản Thánh Thần, của Sabellius, của Marcellus, của Photius và của Apollinaris.”[26]

Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II cũng dạy rằng trong các vấn đề thần học, chúng ta phải đối xử với những người phi Công Giáo với sự bình đẳng.

Văn kiện Vaticanô II, Unitatis redintegratio #9:
“Phải hiểu biết tâm trạng của các anh em ly khai… Những buổi hội họp giữa hai bên sẽ giúp ích rất nhiều, nhất là khi bàn luận về các vấn đề thần học, trong đó mọi người được bình đẳng bàn luận, miễn là những người tham dự thật sự là những nhà chuyên môn, làm việc dưới sự giám xác của những vị giáo trưởng.”[27]

Xin lưu ý sự cụ thể các từ ngữ trong Sắc lệnh về Hiệp nhất của Vaticanô II bị lên án bởi thông điệp của Giáo Hoàng Piô XI chống lại chủ nghĩa hiệp nhất. Vaticanô II khuyên chúng ta “bàn luận” với lạc giáo đồ một cách bình đẳng, trong khi Giáo Hoàng Piô XI mô tả lạc giáo đồ sẵn sàng “bàn luận” với Giáo Hội Rôma, nhưng chỉ như là “bình đẳng với một người bình đẳng”! Khi một người đọc cách cụ thể đến kinh ngạc Vaticanô II mâu thuẫn với giáo huấn trong quá khứ của Quyền giáo huấn, người ta chỉ có thể tự hỏi: Phải chăng Satan đang viết các văn kiện của Vaticanô II?

Giáo Hoàng Piô XI, Mortalium Animos (#7), ngày 6 tháng 1, 1928, nói về những kẻ lạc giáo:
“Trong khi đó họ khẳng định rằng họ sẵn sàng bàn luận với Giáo Hội La Mã, nhưng trên sự bình đẳng, đó là bình đẳng với một người bình đẳng…”[28]

Trở về Cuộc Cách mạng Vaticanô II (1962-1965).

Chú thích:

[1] Decrees of the Ecumenical Councils, 1990, Quyển 2, tr. 908.

[2] http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_decree_19641121_unitatis-redintegratio_en.html)

[3] The Papal Encyclicals, bởi Claudia Carlen, Raleigh: The Pierian Press, 1990, Quyển 2 (1878-1903), tr. 393.

[4] Renee M. Lareau, “Vatican II for Gen-Xers,” St. Anthony Messenger, Tháng 11, 2005, tr. 25.

[5] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 2, tr. 912.

[6] “Cardinal” Ratzinger, Dominus Iesus #17, chấp thuận bởi Gioan Phaolô II, 6 tháng 8, 2000.

[7] Denzinger 570a.

[8] The Papal Encyclicals, Quyển 2 (1878-1903), tr. 393.

[9] Michael J. Daley, “The Council’s 16 Documents” St. Anthony Messenger, Tháng 11, 2005, tr. 15.

[10] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 2, tr. 910.

[11] Denzinger 468.

[12] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 2, tr. 910.

[13] The Papal Encyclicals, Quyển 3 (1903-1939), tr. 121-122.

[14] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 1, tr. 578; Denzinger 714.

[15] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 2, tr. 912.

[16] The Encyclicals of John Paul II, Huntington, IN: Our Sunday Visitor Publishing Division, 1996, tr. 914.

[17] The Encyclicals of John Paul II, tr. 965.

[18] Denzinger 247.

[19] Denzinger 714.

[20] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 2, tr. 915-916.

[21] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 1, tr. 113.

[22] Denzinger 351.

[23] http://www.vatican.va/archive/hist_councils/ii_vatican_council/documents/vat-ii_decree_19641121_unitatis-redintegratio_en.html

[24] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 1, tr. 233.

[25] Denzinger 246.

[26] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 1, tr. 31.

[27] Decrees of the Ecumenical Councils, Quyển 2, tr. 914.

[28] The Papal Encyclicals, Quyển 3 (1903-1939), tr. 315.